مدیریت یکپارچه شهری در خدمت توسعه اجنماعات محلی

بیش از یک دهه است که سخن از ضرورت یکپارچگی مدیریت شهری در ایران مطرح شده و گزافه نیست که بگوئیم به تکراری ملالت بار و بی نتیجه بدل شده است. حال پرسش این است که چرا چنین ضرورت مسلّمی عملی نمی شود؟ آیا به راهگشایی و اثر بخشی این یکپارچه سازی باور نیست یا آن که این گونه تمرکز زدایی را برنتافته و همچون رقیب تلقی می کنند و در نتیجه مانع اجرای آن هستند؟ جالب آنکه در هر یک از این حالات، آشکارا مخالفتی دیده نمی شود و همچنان به «شاید وقتی دیگر» موکول می شود! در این نوشتار کوتاه، فارغ از پرسش فوق، پنج نکته کلیدی مرتبط با تحقق یکپارچگی مدیریت شهری در ایران و به طور مشخص تهران، به هم اندیشی گذاشته می شود : نخستین نکته برای ترتیبات نهادی لازمه چنین یکپارچگی، تقاطعی بین ساختار بخشی(sectoral) «بخش دولتی» (دستگاههای دولتی) با ساختار فضایی(spatial) «بخش عمومی» (شهرداری ها و شورای شهرها) است؛ در واقع نیاز به ایجاد سطح حکومت محلی در ایران است که با تفویض اختیار و منابع مرتبط به شهرداری و شوراها برای تمام اموری که در سطح شهر قابل اجرا، اداره و پاسخگوئی است، می تواند عملی شود. ذکر این نکته لازم است که در اوایل دهه هشتاد میلادی در زمان کودتای نظامی در ترکیه و نیز در اندونزی تحت حکومت دیکتاتوری سوهارتو، به ضرورت سطح حکومت محلّی -حداقل در کلان شهرها- پی برده شد و این سطح حکومت در کشور از آن پس ایجاد شد. برقراری مدیریت یکپارچه در تهران بدون گسترش حیطه قدرت و عمل شهرداری و شورای اسلامی شهر ممکن نیست و در این ارتباط امید است تمهیدات قانونی و تغییر رویه بخش دولتی برای خودگردانی شهرها جامه عمل بپوشد.  نباید تصور کرد که یکپارچگی اِکسیری است که به خودی خود، مشکلات کلان شهری غرق در مشکلات را چاره خواهد کرد؛ بلکه در صورت تحقق بند پیشین، تازه بستری فراهم می شود که تنها با تغییر رویه شهرداری ها به سوی توسعه پایدار و شهروند مداری، می توان به بسیج اجتماعی و منابع نوین با اراده و راه حل های بدیع امیدوار بود. صرف افزایش کارایی و جلوگیری از هم پوشی ها و تباینات در یکپارچگی مدیریتی برای مشکلات عظیم تهران کافی نیست و لازم آن است که با رویه و شیوه مدیریتی دگرگون شده ای، در جهت دربرگیرندگی تمامی کنشگران توسعه کلان شهر اقدام نمود.  همچنین در این یکپارچه سازی مدیریت منطقه کلان شهری نباید از تعبیر«مدیریت واحد» به معنای ایجاد فرا شهرداری ابرقدرتی صحبت نمود که گویا پدرسالاری مهربان می خواهد همچون کارفرمایی یگانه و غول پیکر، تمامی عرصه های شهر و شهروندی را قبضه کند! می بایست در یکپارچگی مدیریت کلان شهر تهران، نظامی هماهنگ کننده از سطح خرد (اجتماعات محلّی/شورایاری ها) تا سطح میانه(مناطق، شهرداری و شورای اسلامی تهران) و سپس تا سطح کلان (مجموعه کلان شهری تهران و شورای اسلامی شهرستان) به وجودآورد که از یک سو اصل مسئولیت و اجرای امور در پایین ترین مقیاس عملی(subsidiarity) رعایت شود و از سوی دیگر، اصل همبستگی و همیاری داوطلبانه اجتماعات محلی و مناطق در مجموعه کلان شهری مدّنظر باشد.  ظرفیت سازی در شورا و شهرداری بر پایه یکپارچگی مدیریت شهری، باید به نحوی صورت گیرد که با استفاده از توان جمعی مجموعه به ابتکاراتی برای بهره برداری از فرصت های جهانی شدن و کاهش تهدیدات آن دست یازد. رهنمود کلی در این ارتباط، ایجاد «مکان های با قدرت» با اتکاء بر اجتماعات محلی (local communities) و در برابر «قدرت های بی مکان» مانند شرکت های فراملیتی است. مدیریت یکپارچه کلان شهر تهران لازم است بنابر متقضیات ویژه خود و در راستای چشم انداز توسعه 1404 جمهوری اسلامی ایران، پیشتاز توسعه در تعامل سازنده با شهرهای منطقه بین المللی خود باشد.  واپسین نکته به یادآوری عالی ترین هدف از یکپارچگی مدیریت شهر باز می گردد که عبارت از توسعه پایدار (مجموعه ای از عدالت اجتماعی، زیست مندی اقتصادی و تعادل اکولوژیک) است. باور راسخ براین است که پایداری مجموعه کلان شهری جز با تقسیم آن به واحدهای اجتماعات محلی ممکن نیست. تنها در این صورت است که پیوندهای پایدار و نیرو بخش متقابل بین اجتماعات و محیط به وجود می آید و همزیستی با طبیعت و با یکدیگر جانشین رقابت با حراج دارایی نسل های آینده و «طبیعت فروشی» می شود. از این رو راهبرد نیل به توسعه پایدار کلان شهری به ایجاد منظومه ای از واحد های فضائی خودگردان همراه با توسعه اجتماعات محلّی در چارچوب نظام مدیریت یکپارچه شهری باز می گردد. این همان چیزی است که گمگشته برنامه ریزی شهری کنونی کشور است و گویی با طرح و اجرای نقشه های کاربری زمین و زیر ساخت ها و مانند آن ها، کالبد شهر موجب توسعه اجتماعات می شود. یکپارچه شدن مدیریت شهری این امکان را می دهد که علاوه بر کالبد، کارکرد و محتوای اجتماعی و اقتصادی را نیز با یکدیگر در فرایند برنامه ریزی توسعه مورد توجه قرار داد و مهمتر از این فراورده (product)، فرایند(process) مشارکتی و در برگیرنده کثرت شهروندان را به راه انداخت؛ فرایندی که لازمه توسعه پایدار و شهروند مدار است.